Blog over beeldvorming van asielzoekers | Inge van Jaarsveld | Expertisegroep MOZ
Golven van gelukszoekers, een stroom van migranten, een tsunami van asielzoekers.
Dagelijks worden we overspoeld met negatieve berichten over migranten. Alsof we het hebben over een bedreigend natuurverschijnsel; onverwacht en onbeheersbaar. Dit taalgebruik roept het gevoel op dat we tegen deze ‘stroom van migranten’ moeten strijden. Vergelijkbaar met het gevecht dat Nederland al eeuwen voert tegen het water.
Door vluchtelingen als één groep, ‘golf’ of ‘stroom’ te zien, neemt hun anonimiteit toe. De afstand die zo ontstaat, maakt het gemakkelijker om onmenselijk migratiebeleid te voeren. Het gaat immers toch niet over mensen (?).
Maar het verlangen naar een waardevol bestaan kun je niet indammen. Mensen zíjn immers geen stromen, maar individuen die veiligheid zoeken en een beter leven voor zichzelf en hun familie wensen. ‘Iedereen heeft recht op een behoorlijke levensstandaard’, aldus artikel 13 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
Taal gaat vaak over perspectief. We zijn gewend om vanuit onszelf naar de wereld te kijken en die vanuit ons eigen referentiekader te duiden. In dat referentiekader speelt niet alleen het eigen perspectief, maar ook de maatschappelijke norm mee. In de Nederlandse media en politiek is die veelal heteronormatief, cisgender, eurocentrisch en geworteld in koloniaal erfgoed.[i]
Termen als migrant en vluchteling zijn etiketten die levenslang en van generatie op generatie worden doorgegeven. Terwijl het een momentopname is. Migratie is een actie, geen continuüm.
Vluchten voor oorlog of vervolging en vluchten voor armoede zijn in het internationaal recht twee verschillende dingen. Op de vlucht voor oorlog val je onder het Vluchtelingenverdrag van de Geneefse Conventies en heb je recht op bescherming in een ander land. Dat recht oefen je uit, door asiel aan te vragen. Wanneer die aanvraag wordt goedgekeurd, krijg je een verblijfsvergunning voor 5 jaar en heet je officieel een statushouder. Mensen die meer dan 5 jaar wonen in Nederland en niet kunnen terugkeren, kunnen de Nederlandse nationaliteit aanvragen door naturalisatie.
Op de vlucht voor armoede val je niet onder deze afspraken, en maak je weinig kans op asiel in Europa. Deze groep wordt wantrouwend aangeduid als ‘gelukszoekers’.
Het onderscheid tussen vluchtelingen en economische migranten wordt in het migratiedebat nauwelijks gemaakt: iedereen in een bootje heet nu een irreguliere migrant. Technisch gezien klopt dit: al deze mensen steken een grens over zonder de juiste papieren.
Nog beter voor de kijkcijfers en de stemmen: de term irregulier vervangen voor illegaal. Dit taalgebruik criminaliseert mensen, terwijl er in het internationaal recht niet zoiets bestaat als een irreguliere of illegale vluchteling. Hoe de vluchteling in je land is gekomen, dat doet er niet toe. Als hij er is, geef je hem bescherming.
Goed, taal is (zeg maar echt) een ding, beelden kunnen minstens zo dehumaniserend zijn. Kaarten die migratie over de Middellandse Zee in beeld brengen gebruiken dikke, rode pijlen die op Europa afkomen. Die pijlen bepalen mede ons beeld van migratie. Dat begint al bij de kleur: rood is de kleur van gevaar. En omdat de pijlen vaak uit hun verband worden gerukt en groter worden afgebeeld dan de Europese landen waar ze naar wijzen, lijkt er sprake van een grote dreiging. Dan de vorm van de pijl. Als in: de pijl is recht. En dat is krom. Want het idee dat migranten in een rechte lijn op Europa afkomen, is onjuist. Voor het gros is deze reis lang, gevaarlijk en vol omwegen.[ii]
Hoe Migratie echt Werkt
Politici van links tot rechts leggen de focus graag op asiel, terwijl in 2022 asielzoekers slechts 9% vormden van het totaal aantal immigranten dat naar Nederland kwam.[iii]
De voornaamste reden dat Nederland, net als andere West-Europese landen, de laatste decennia substantieel toenemende immigratie kent is de toenemende arbeidsvraag.[iv] De meeste migranten zijn namelijk arbeidsmigranten.
De Europese bevolking veroudert en krimpt, de vraag naar arbeid zal de komende jaren alleen maar verder stijgen.
Tot voor kort mochten asielzoekers slechts 24 weken per jaar werken, de Hoge Raad heeft geoordeeld dat die beperking in strijd is met Europees recht.[v] Dit is goed nieuws voor zowel asielzoekers als werkgevers![vi] Toetreden tot de arbeidsmarkt wordt nu een stuk eenvoudiger en voor geïnteresseerde werkgevers is er nu geen belemmering van een korte periode meer om asielzoekers in dienst te nemen.
Maatschappelijk verantwoord ondernemen geeft voldoening en zorgt voor meer betrokkenheid van werknemers. Door asielzoekers aan te nemen ontstaat diversiteit op de werkvloer. Een groep met een hogere diversiteit kijkt vanuit verschillende invalshoeken naar een vraagstuk. Zo worden er betere en evenwichtige beslissingen genomen en meer creatieve oplossingen ingebracht.
Werkgevers hebben baat bij migranten en asielzoekers als werknemers, een werkgever is echter niet verantwoordelijk voor de leefomstandigheden van de asielzoeker.
Inhumane opvang
Het aantal opvangplekken voor asielzoekers in Nederland is de laatste decennia afgenomen, ondanks gelijkblijvende vraag naar opvang. Daardoor zijn er nu te weinig plekken. Noodopvanglocaties rijzen als paddenstoelen uit de grond maar verdwijnen ook even snel weer. Ondanks deze noodopvanglocaties kan niet worden voorkomen dat asielzoekers soms op stoelen in de wachtkamer van Ter Apel, of zelfs buiten moeten slapen. Voor zowel asielzoekers als COA-personeel is de ondergrens van menswaardige opvang al heel lang bereikt. [vii] [viii] De huidige situatie gaat gepaard met risico’s voor de veiligheid en volksgezondheid. Asielzoekers worden regelmatig overgeplaatst. Asielzoekers krijgen niet tijdig een medische intake of tuberculose-screening, kinderen krijgen geen of te laat vaccinaties. Er kan geen continuïteit worden geboden in noodzakelijke medische behandelingen. Het verblijf op kleine gedeelde kamers, het gebrek aan privacy en de langdurige asielprocedure hebben een negatieve impact op het mentale welzijn van asielzoekers. De negatieve beeldvorming die bestaat rondom asielzoekers leidt tot discriminatie en stigmatisering.[ix]Daarmee duwen we een kwetsbare groep mensen steeds verder de put in.[x]
Politiek
Onder de kabinetten Rutte was er sprake van uitholling van de verzorgingsstaat ten bate van marktwerking en individualisme.[xi]
In juli 2023 viel het kabinet Rutte IV. De regeringspartijen werden het niet eens over de gezinshereniging van asielzoekers. Dilan Yesilgöz, (demissionair) minister van Justitie en Veiligheid, zei dat de VVD problemen had met de ‘gestapelde nareizigers’. Als een minderjarig kind toestemming krijgt om hier te blijven, kan het een verzoek indienen om herenigd te worden met zijn ouder. Vervolgens kan die ouder een verzoek indienen voor de nieuwe partner.
Het zou gaan om ‘duizenden mensen’, maar precies wisten we het niet.
Nu wel. In 2023 zijn de asielaanvragen van 10 nareizigers van nareizigers ingewilligd. De afgelopen 5 jaar ging het om in totaal 350 goedgekeurde verzoeken.
Politici die hun mening geven zonder de feiten te kennen beïnvloeden evenwel de publieke opinie.
Zowel politici als wij als burgers zouden ons -meer- bewust moeten zijn van de woorden die we gebruiken.
Momenteel waait een rechtse wind door Nederland waarbij leuzen als “Nederland weer van ons” zijn te horen. Migratie is een onderwerp van de formatiegesprekken; vooral het “terugdringen van de instroom”. De opvang van mensen die al hier zijn is veel minder een gesprekspunt.
De regering wil met de recent aangenomen ‘Spreidingswet’ verandering brengen in de situatie dat het Centraal orgaan opvang Asielzoeker (COA) afhankelijk is van de vrijwillige medewerking van gemeenten bij het realiseren van asielopvang. De Spreidingswet beoogt dat de opvang van asielzoekers eerlijker wordt verdeeld over de gemeenten.[xii]
De voordelen van kleinschalige, langdurige opvang
Door lokaal kleinschalige opvang te realiseren, ontstaan er kansen voor laagdrempelige verbinding. Mensen hebben vaak angst voor het onbekende, maar door persoonlijk contact kunnen vooroordelen worden weggenomen en wordt begrip gecreëerd.
Dat kost tijd; als asielzoekers niet steeds verplaatst worden, maar langdurig worden opgevangen op dezelfde locatie kan er wederzijds vertrouwen groeien. Daarnaast is een veilige stabiele omgeving beter voor het mentaal welzijn van asielzoekers(kinderen). Kinderen kunnen dan onderwijs volgen en vriendjes maken.[xiii]
Kleinschalige opvang is iets duurder maar leidt tot een veel hogere sociale acceptatie. Kleinschalige opvang kan de gezondheid van asielzoekers bevorderen. Dergelijke opvang maakt het voor de GGD makkelijker hun wettelijke taken uit te voeren. Tuberculose-screening, (kinder)vaccinaties en jeugdgezondheidszorg zijn eenvoudiger te organiseren en er kan makkelijker ingespeeld worden op de behoeften. Dat is beter voor de gezondheid van de asielzoeker en voor de volksgezondheid.
Werk bevordert de zelfredzaamheid, vergroot/herstelt het gevoel van eigenwaarde, geeft economische zelfstandigheid en versnelt de integratie. Participatie zorgt voor een diverse en inclusievere samenleving.
Tevens is uit onderzoek gebleken dat mensen geld sturen naar familieleden in het buitenland. Deze ‘remittances’ zijn groter dan het Nederlandse budget voor ontwikkelingssamenwerking![xiv] Werk loont voor het individu, de Nederlandse economie en op wereldschaal.
Hoe we omgaan met mensen in beweging, op zoek naar een beter leven, zegt wat mij betreft alles over wie wij zelf zijn – als mens en als samenleving.
Vanuit een veilige omgeving kunnen we de veerkracht van vluchtelingen versterken en verbindingen aangaan, zodat er wederzijds vertrouwen kan ontstaan. Ik hoop dat het vertrouwen ons nieuwe woorden geeft.
Inge van Jaarsveld
Arts, in opleiding tot Arts Maatschappij+Gezondheid
[i] Mounir Samuel. Je mag ook niets meer zeggen. Een nieuwe taal voor een nieuw tijd. Amsterdam: Nieuwe Amsterdam. 2022 ISBN: 9789046832332
[ii] Maite Vermeulen, Leon de Korte, Henk van Houtum. Zo maken kaarten in de media ons onbewust negatiever over migranten. De Correspondent. Juli 2020
https://decorrespondent.nl/11351/zo-maken-kaarten-in-de-media-ons-onbewust-negatiever-over-migranten/0f767ce2-776e-01c3-1ed8-d6a2ca13e3d8
[iii] https://www.unhcr.org/nl/2023/07/waar-niet-waar-beperken-gezinshereniging-oorlogsvluchtelingen/
[iv] Hein de Haas. Hoe migratie echt werkt. Amsterdam: Spectrum. 2023 ISBN: 9789000386857
[v] https://www.raadvanstate.nl/actueel/nieuws/november/24-weken-eis-is-onverbindend/
[vi] https://nos.nl/artikel/2499721-experts-noemen-loslaten-24-wekeneis-asielzoekers-grote-doorbraak
[vii] https://nos.nl/artikel/2500680-inspectie-situatie-in-ter-apel-onveilig-en-onhoudbaar-coa-kan-het-niet-aan
[viii] https://www.inspectie-jenv.nl/Publicaties/brieven/2023/11/01/brief-inspecties–situatie-in-ter-apel-is-uiterst-kritisch
[ix] Abubakar I, Gram L et al. Confronting the consequences of racism, xenophobia, and discrimination on health and health-care systems. Lancet. 2022 Dec 10;400(10368):2137-2146. doi: 10.1016/S0140-6736(22)01989-4. PMID: 36502851.
[x] https://nos.nl/artikel/2501700-staatscommissie-racisme-en-discriminatie-werken-overal-door
[xi] https://www.groene.nl/artikel/angstbeelden-en-wensdenken
[xii]https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/wetsvoorstellen/detail?qry=wetsvoorstel%3A36333&cfg=wetsvoorsteldetails
[xiii] https://ajnjeugdartsen.nl/standpunt/standpunt-minderjarige-vluchtelingen/
[xiv] Verwey Jonker Instituut. Remittances; GF60/eindrapport. Juni 2022
