Medisch Contact: ‘Vaccinatiebereidheid begint met vertrouwen’ | Een gesprek op initiatief van KAMG

‘GGD luidt noodklok.’ ‘Kans op uitbraak van ziektes.’ De krantenkoppen zijn duidelijk: de dalende vaccinatiegraad in Nederland is zorgwekkend. Wat zijn de grootste uitdagingen volgens verschillende vaccinatie-experts? En wat is er nodig om het tij te keren? ‘Dit lossen we niet op met een vijfjarenplan.’

Nederland biedt een breed palet aan vaccinaties voor uiteenlopende doelgroepen: gratis vaccinaties via het Rijksvaccinatie­programma, prikken die vergoed worden voor risicogroepen, en vrijemarktvaccinaties – soms via werkgevers. Maar het landschap is versnipperd.

Versnippering en onduidelijkheid

‘Ons vaccinatiestelsel is geen stelsel maar een lappendeken’, zegt Jolanda Hoefnagel, arts M+G/infectieziektebestrijding. ‘Burgers weten vaak niet welk vaccin ze al gehad hebben, waar ze recht op hebben en waar ze dat kunnen halen. Daarmee missen we veel gezondheidswinst. Ik zag eens een jonge man met de ziekte van Crohn die een indicatie had voor vaccinaties tegen vijf ziekten. Daarvoor waren tien bezoeken nodig bij vijf organisaties en afdelingen. En alles werd in aparte systemen geregistreerd.’

Bedrijfsarts en jurist Erwin Gorissen loopt ook tegen onduidelijkheid aan in zijn werkveld. ‘Werkgevers moeten medewerkers beschermen tegen infectierisico’s op de werkvloer’, legt hij uit. ‘Wij zien dat veel bedrijven daarvoor rechtstreeks naar de GGD stappen, zonder daarbij de arbodienst of een bedrijfsarts in te schakelen voor een strategie. Terwijl dat wel de bedoeling is. Daarnaast lijken niet alle bedrijfsartsen zich ervan bewust dat het onderdeel van hun wettelijke taak is om bedrijven actief te adviseren over vaccineren als onderdeel van de preventie­strategie. Of ze voelen zich hier niet bekwaam voor. Daar is dus nog veel werk aan de winkel.’

Minder vertrouwen

Een versnipperd vaccinatiestelsel zou wellicht geen onover­komelijk probleem zijn als de Nederlandse bevolking stond te springen om prikken. Maar dat is al helaas al jaren niet meer het geval, weet Putri Hintaran. Zij is arts M+G/infectieziekte­bestrijding en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Infectieziektebestrijding. ‘De dalende vaccinatiebereidheid is een breed maatschappelijk probleem’, zegt ze. ‘Het vertrouwen in wetenschap, overheid en de zorg is sinds covid alleen maar verder afgenomen. Dat kunnen wij in de zorg niet zomaar herstellen: daar hebben we ook de overheid bij nodig.’

‘Er gaat ook veel desinformatie rond over vaccineren’, vult Kelli Tiggelman haar aan. Ze is arts M+G/jeugdgezondheidszorg en bestuurslid van beroepsvereniging AJN Jeugd­artsen Nederland. ‘Wij zien veel mensen op het consultatie­bureau, maar niet iedereen staat open voor de informatie over vaccinaties die wij willen geven. En nadat een kind 4 is geworden, verliezen we die contactmomenten op het consultatie­bureau en wordt het organiseren van het vaccineren met een beperkt budget nog lastiger.’

Wijkgericht werken

Mensen motiveren om tóch te kiezen voor een vaccinatie, vraagt veel tijd en een persoonlijke aanpak. ‘Je kunt niet gewoon het gesprek aangaan en een folder over de bmr-prik uitdelen’, zegt Hintaran. ‘Wij werken daarom veel wijkgericht met sleutelpersonen in gemeenschappen van, bijvoorbeeld, mensen met een migratie- of vluchtelingenachtergrond. Zo probeer ik het vertrouwen in mij als persoon, als zorgverlener én als semi­overheid stap voor stap terug op te bouwen en uiteindelijk juiste informatie te geven rondom vaccineren. Daar is een lange adem voor nodig. We gaan de lage vaccinatiegraad niet oplossen met een vijfjarenplan. We moeten daar samen structureel aan blijven werken en er moet meer publiek geld ingestoken worden.’

‘Vertrouwen is de basis van vaccinatiebereidheid – en vertrouwen win je niet met een folder of een campagne, maar met tijd, nabijheid en samenwerking’

Stap voor stap vertrouwen winnen

Hintaran zette daarom met collega’s een ‘Community of Practice’ op, over doelgroepgericht werken in de publieke gezondheidszorg. ‘Er zijn geen richtlijnen voor en het verschilt per lokale situatie hoe je het kunt organiseren’, zegt ze. ‘Daarom koppelen we vraag en aanbod van professionals hier aan elkaar en aan de expertise van bijvoorbeeld het RIVM.’ Ook jeugdarts Tiggelman past haar aanpak aan de doelgroep. ‘Ik ga in gereformeerde wijken anders te werk dan in een Somalische gemeenschap.’ Bij de Somalische gemeenschap bleek het samenwerken met een sleutelfiguur goed te werken. ‘Wij zien natuurlijk veel mensen in de spreekkamer. Ook daar kun je vertrouwen winnen. En wanneer je dan praat over vaccineren gebeurt het weleens dat ouders willen dat bijvoorbeeld oma ook een bepaalde prik gaat halen.’

En daar knelt de schoen van het versnipperde systeem weer. ‘Je wilt dan dat de drempel laag is en dat ze een deur verder kunnen binnenlopen voor die prik’, zegt Tiggelman. Hintaran knikt: ‘Als mensen dan openstaan voor een vaccinatie, moet het praktisch te regelen zijn. De drempel moet weg.’

Hoefnagel pleit dan ook voor het centraliseren van vaccinatiezorg, waarbij het liefst alle vaccinaties worden belegd bij de GGD. ‘Tot het zover is, kunnen we gebruik gaan maken van een digitale vaccinatiecheck, waarbij mensen door middel van een vragenlijst een overzicht krijgen van vaccinaties die ze nodig hebben en waar ze die kunnen halen. Deze tool ligt al klaar en we zouden graag zien dat een organisatie als het RIVM die omarmt en uitrolt.’

Nieuwe vaccinaties

Ondertussen blijft vaccinatiezorg zich ontwikkelen. Zo is recent het gordelroosvaccin voor ouderen opgenomen in het vaccinatieprogramma. ‘Voor het eerst adviseert de Gezond­heids­raad een vaccin tegen een niet-dodelijke ziekte’, zegt Hoefnagel. Dit najaar komt ook de RSV-prik voor zuigelingen erbij. Tiggelman: ‘Het is onze eerste passieve immunisatie. De verwachting is dat het aantal kinderen dat wordt opgenomen met een RSV-infectie daardoor sterk gaat afnemen. Interessant wordt hoe de communicatie daaromheen verloopt en welk effect dat gaat hebben.’

Bedrijfsarts Gorissen weet hoe belangrijk goede communicatie en promotie zijn. ‘Wij zien dat met het griepvaccin’, zegt hij. ‘Er is bewijs dat het vaccin werkt tegen het besmetten van patiënten, maar het aantal zorgmedewerkers dat zich laat vaccineren, wisselt sterk per zorginstelling. Goede promotie zie je terug. Als bedrijfsartsen willen we organisaties veel meer naar de preventieve kant sturen, dus daar zie ik wel kansen.’

‘Daar ben ik heel blij mee’, springt Hoefnagel daarop in. ‘Het is belangrijk dat jonge medewerkers in de zorg beter gevaccineerd worden, dat voorkomt besmetting bij ouderen én zorgt voor minder uitval van medewerkers. Dat onderstreept hoe alles samenhangt. Het vaccineren van kinderen kan ervoor zorgen dat ouderen bepaalde ziekten niet krijgen. Een vaccinatie heeft vaak effect op de hele maatschappij.’

 

Online gepubliceerd: donderdag 24 juli 2025 in Federatienieuws Medisch Contact.