Krachten bundelen rondom Covid-19; complexe problemen kennen geen simpele oplossing. Door Marleen Kraaij et al.

Krachten bundelen rondom Covid-19

Namens de Denkgroep Publieke gezondheid rondom Covid – 19: Marleen Kraaij – Dirkzwager, Pieter van der Torn, Thesra Hilte – olde Scheper, Peter van den Hazel. 

Dit is een pleidooi om de krachten van zorgverleners te bundelen, en vanuit onze invalshoek mee te denken over de beste manier om te reageren op de maatschappelijke crisis die is ontstaan.

De COVID-19 epidemie en de genomen maatregelen hebben een grote impact op het leven van velen1–3. De eerste schokgolven zijn geweest. De vragen over de beste aanpak om te leven na of met het virus nemen snel toe. Wel of geen versoepeling van de maatregelen? Wanneer wordt het middel erger dan de kwaal? Wat mogen de maatregelen en de (in)directe gevolgen daarvan kosten? Tot waar blijven mensen de vraag om solidariteit steunen? En over welke kwetsbaren binnen onze samenleving hebben we het? Want deze crisis heeft tot veel meer kwetsbaarheid geleid.

De vragen over de aanpak ontstaan omdat veel kennis ontbreekt, en mensen nu eenmaal verschillend kijken naar de feiten, de maatregelen, de risico’s en de waarden die op het spel staan. Dat hangt samen met (risico)percepties, overtuigingen, kennis(gebrek), economische en sociale factoren e.d.. Dit doet denken aan de parabel van de zeven blinde mensen die een olifant onderzoeken: de één voelt een slagtand, de ander een poot, de derde de staart enzovoort. Niemand heeft het totale plaatje. Ook in de coronacrisis ondervindt een ieder een beperkt deel van de situatie en óverzien we slechts een deel van het geheel.

Hoe moeten we, rekening houdend met de uiteenlopende perspectieven, het beste evenwicht vinden tussen bescherming van (groepen in) de bevolking en zo weinig mogelijk schade voor de samenleving? Complexe problemen kennen geen simpele oplossing. Het is geen kwestie van óf de lockdown in stand houden óf deze versoepelen. Het is geen keuze tussen óf de gezondheid beschermen óf de economie en het sociale leven weer op gang helpen. Gezondheid en welzijn worden immers bepaald door veel onlosmakelijk aan elkaar verbonden determinanten.

Gevolgen van COVID-19 en de genomen maatregelen
De negatieve impact door de COVID-19 crisis is divers en wordt bepaald door het virus en de directe gevolgen daarvan, de maatregelen die genomen zijn en de (in)directe effecten daar weer van. We schetsen de belangrijkste gevolgen:

  1. De directe gevolgen van het SARS-CoV-2 virus (ernstige ziekte of overlijden)., de mentale en fysieke complicaties ervan, en de gevolgen voor direct betrokkenen zoals o.a. het niet nabij kunnen zijn bij dierbaren die ziek zijn of overlijden door corona.
  2. De effecten van de maatregelen die worden genomen om de uitbraak te beheersen, hebben invloed op het leven van velen:
  • De impact van fysieke afstand bewaren,
  • De uitgestelde preventieve en curatieve zorg,
  • Eenzaamheid, angst, stress en andere psychische problemen,
  • Werk- en inkomensverlies met problemen in gezondheid en welbevinden als gevolg.
  1. De hoge werkdruk voor zorgverleners in soms zeer stressvolle omstandigheden, mede vanwege gebrek aan personeel, persoonlijke beschermingsmiddelen en

Goed handelen; balanceren met risico’s en risicoperceptie
Nu de eerste fase van de epidemie voorbij is, ontstaat er behoefte aan maatwerk. Om ‘op maat’ interventies te ontwikkelen, is het nodig om beter zicht te krijgen op de groepen mensen die in deze situatie (extra) kwetsbaar zijn4–6. Zij verschillen in hun behoeften aan ondersteuning. Het denken vanuit de gevolgen geeft inzicht in waar en hoe de gevolgen van de coronacrisis tot gezondheidsproblemen en kwetsbaarheid leiden. Belangrijk daarbij zijn de verschillen in risico en risicoperceptie. De getroffen maatregelen hebben een cascade van bijeffecten teweeg gebracht die ook nog eens nieuwe risico’s voor gezondheid en welzijn opleveren.

Hoe nu verder? Cruciaal is het betrekken van belanghebbenden bij de te maken keuzes. Het is niet alleen ‘goed handelen’ om mensen te betrekken bij zaken die hen raken; samen werken levert óók vaak betere uitkomsten op. In het omgaan met risico’s speelt de ‘de participatieladder’ een hoofdrol. Het goed informeren van betrokkenen is de eerste trede op de participatieladder. Goede informatie vormt de basis voor mensen om te kunnen beslissen. Een trede hoger worden betrokkenen bevraagd over hun mening en zorgen. Verder omhoog op de participatieladder staat het actief betrekken van mensen bij de keuzes die voorliggen, en weer een stapje hoger brengen betrokkenen in samenwerking zulke keuzes tot stand. Het advies om individuen, getroffen gemeenschappen en maatschappelijke actoren te betrekken zodat maatwerk mogelijk is, is conform de aanbevelingen van de Wereld Gezondheidsorganisatie, andere literatuur over risico- en uitbraakmanagement7–11 en het recente rapport “(Samen)leven is meer dan overleven” van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving12. Dat is niet eenvoudig. Het positieve effect van meer vrijheid voor de ene groep kan immers leiden tot gezondheidsrisico’s voor de andere groep. Bescherming van de gezondheid van de ene groep kan leiden tot verminderde kwaliteit van leven voor de andere groep.

Wat kunnen zorgverleners in gemeenschappelijkheid betekenen?
We zullen pas terugkijkend een volledig beeld krijgen van de gevolgen van deze crisis. Anticiperend kunnen zorgverleners nú al bijdragen aan het in beeld krijgen van kwetsbare groepen. Het ophalen van de noden en behoeftes van mensen, is ons dagelijks werk in zorginstellingen en in de publieke zorg. Ook het uitwerken van een match tussen hulpvraag en zorg- en ondersteuningsaanbod is ons vak. Als wij, zorgprofessionals, onze krachten bundelen, kunnen we beleidsmakers en politici op het gebied van gezondheidseffecten en –interventies met ‘raad op maat’ terzijde staan.

 Referenties

  1. Sociaal Cultureel Planbureau (SCP). 2020. Maatschappelijke gevolgen coronamaatregelen. Den Haag. https://www.scp.nl/publicaties/publicaties/2020/05/07/maatschappelijke-gevolgen-coronamaatregelen
  2. Boutellier H. Verslag Werkgroep Sociale Impact van de Coronacrisis. 2020.
    https://www.g40stedennetwerk.nl/files/2020-05/Rapport-werkgroep-sociale-impact-2020.pdf
  3. Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO). Covid‑19 Strategy Update. 2020.
    https://www.who.int/publications-detail/covid-19-strategy-update—14-april-2020
  4. RIVM. LCI richtlijnen COVID-19. 2020 https://lci.rivm.nl/richtlijnen/covid-19
  5. Duckers ML. 2014. Multidisciplinaire richtlijn psychosociale hulp bij rampen en crises. Diemen; Via www.impact.arq.org
  6. Bakker M. 2018. Verminderd zelfredzamen ten tijde van rampen en crises: de overheid een zorg Arhnem; Via www.ifv.nl
  7. Florin MV. IRGCs approach to emerging risks. J Risk Res. 2013 Apr 1;16(3–4):315–22.
  8. Renn O, Klinke A, Van Asselt M. Coping with complexity, uncertainty and ambiguity in risk governance: A synthesis. Ambio. 2011 Mar 3;40(2):231–46.
  9. Rump B, Verweij M, Timen A, Hulscher M. Ethisch verantwoorde zorg in tijden van Corona – een handreiking voor zorginstellingen. Tijdschr voor gezondheidszorg en Ethiek. verwacht juli 2020
  10. WHO. 2016. Guidance for managing ethical issues in infectious disease outbreaks. Geneva https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/250580/9789241
  11. Jennings B, Arras JD BD and EB. Emergency Ethics. Oxford University Press; 2016. 105-134 p.
  12. Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS). 2020. (Samen) leven is meer dan overleven. Den Haag; https://www.raadrvs.nl/documenten/publicaties/2020/05/03/goed-samen-leven-in-tijden-van-corona