Henk Jans en Nora van Gaal: “Ook toekomstige artsen M+G moeten pionieren”

Henk Jans maakte naam als arts M+G medische milieukunde, met name door zijn risicobeoordeling bij vele (bekende) ongevallen met gevaarlijke stoffen. Hij is werkzaam als zelfstandig specialist. Nora van Gaal focust zich voornamelijk op de invloed van klimaatverandering en het afnemen van biodiversiteit op de volksgezondheid.  

Aios M+G medische milieukunde Nora van Gaal kan veel leren van Henk Jans, die ze ziet als een van de grondleggers van haar vakgebied. Toch staat haar generatie weer voor nieuwe uitdagingen, die een eigen aanpak en focus vragen. Henk: “In mijn tijd voelde klimaatverandering voor veel mensen nog als een ver-van-mijn-bed-show.” 

Henk, jij begon in 1986 aan de specialisatie tot arts M+G medische milieukunde. Destijds een relatief nieuw vakgebied. Hoe was dat? 

“Het was vooral pionieren rond de vraag: moet je mensen die zich zorgen maken over hun gezondheid door milieuproblemen benaderen met een witte jas en een stethoscoop? Of moet je veel breder kijken, en wat is dan een goede manier? Ik kreeg veel vrijheid en had een luxepositie als het gaat om opgeleid worden: ik kon tijdens mijn specialisatie met van alles aan de slag bij de GGD’s in Brabant op gebied van Milieu en Gezondheid. Met de gezondheidsrisico’s door de eikenprocessierups bijvoorbeeld. Er speelden natuurlijk ook al thema’s als bodemverontreiniging, luchtverontreiniging en ook al klimaatverandering, maar voor veel mensen voelde dat als een ver-vanmijnbed-show.”

Nora, hoe is dat ruim 35 jaar later? 

Nora: “Hoewel we als toekomstige artsen M+G op de stevige schouders van Henk en zijn collega’s mogen staan, heb ik het gevoel dat ook wij pionieren. Ons vak is breed: het beslaat alles in onze leefomgeving wat invloed heeft op onze gezondheid. Er komen daardoor steeds nieuwe uitdagingen bij. Denk maar aan PFAS in de bodem en aan microplastics die recentelijk zijn aangetroffen in het menselijk lichaam. Henk stond voor incidenten met gevaarlijke stoffen en heeft naam gemaakt met zijn aanpak daarin. Voor mij zijn de gezondheidsimpact van klimaatverandering en het verlies van biodiversiteit nu juist een heel belangrijke thema in mijn werk.” 

Henk: “Er zijn de afgelopen dertig jaar naast artsen ook steeds meer andere deskundigen bijgekomen die actief zijn op gebied van milieu en gezondheid. Milieugezondheidskundigen bijvoorbeeld, maar ook toxicologen, psychologen en communicatiedeskundigen. Doordat er via verschillende wegen informatie verspreid wordt, -denk maar aan sociale media-, ontstaat soms ook onterechte bezorgdheid over gezondheidsrisico’s van een omgevingsfactor. Mensen denken bijvoorbeeld dat ze van iedere asbestvezel kanker kunnen krijgen. Terwijl het niet gaat om die ene vezel, maar om langdurige blootstelling daaraan.”  

Wat is jullie rol als arts M+G medische milieukunde daarin?

Henk: “Het is aan ons om die risico’s te duiden. Te schetsen wat een bepaald milieuprobleem nou écht betekent voor de volksgezondheid, voor de impact op de zorg en voor de samenleving. En dat te vertalen naar de curatieve kant.”

Nora: “En het is óók aan ons om risico’s van ongewenste situaties te signaleren en om daarin een adviserende rol te nemen. Wij brengen individuele klachten van mensen en wetenschappelijke resultaten samen in een advies vanuit de geneeskundige inhoud. Dat medisch inzicht heeft een enorme meerwaarde.” 

Over welke risico’s heb je het dan?

Nora: “Over bestaande risico’s, maar ook de risico’s die gaan komen. Op het gebied van klimaatverandering kijken we hoe we de samenleving kunnen aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. Dat noemen we adaptatie. Maar ook naar mogelijkheden om de impact daarvan nog om te buigen: mitigatie. De energietransitie is een voorbeeld van mitigatie. We willen gebruik maken van schone energie, waarvoor we bijvoorbeeld windmolens inzetten. Tegelijkertijd brengt dat weer nieuwe uitdagingen in de relatie leefomgeving en gezondheid met zich mee, zoals het ‘windmolensyndroom’: sommige mensen ervaren klachten van het geklap en geflitst van de wieken.” 

Henk: “Daarnaast worden we steeds meer geconfronteerd met problemen op lokaal niveau die ontstaan door klimaatverandering, zoals muggen die bijvoorbeeld het westnijlvirus met zich meedragen en de toename van allergene pollen. Ook staan we voor nieuwe uitdagingen zoals het creëren van koelteplekken in de stad, zonder teveel water te gebruiken. Daar hadden we 35 jaar geleden echt nog niet mee te maken.”  

Wat zou jij Nora en andere nieuwe artsen M+G adviseren, Henk? 

Henk: “Laat burgers altijd zien dat je betrokken bent, autoriteit hebt en te vertrouwen bent. De zorg die mensen uiten over hun gezondheid is terecht. Als ze je zien als de zoveelste ‘nitwit’ die zich komt bemoeien met een complexe kwestie, zullen ze je op je plek zetten. Dat maakt dat ik mijn werk lastiger vind dan het werk van een arts die elke dag een blindedarm verwijdert. Voor mij blijft het zelfs na al die jaren nog spannend om een ‘medisch’ advies te geven over een complexe kwestie tijdens een bewonersavond.”

Nora: “Dat herken ik. Veel dossiers die onder onze verantwoordelijkheid vallen, zijn ook heel mediagevoelig.” 

Henk: “Toch ligt daar ook onze kracht: je kunt een moeilijke kwestie uit de anonimiteit halen door er een gezicht aan te verbinden in de media. Laat maar zien dat er een kind is dat drie keer per jaar in het ziekenhuis ligt met een longaanval door astma vanwege luchtverontreiniging.” 

Dat klinkt bijna activistisch. 

Henk: “Als arts M+G mag je dat af en toe ook zijn. Met protocollen en richtlijnen los je niet alles op. Je moet je zorgen durven uiten, durven duiden wat er gebeurt met onze gezondheid als iets blijft bestaan of doorzet. Ook al wordt dat je niet altijd in dank afgenomen.” 

Nora: “Dat activisme zit er bij de jongere generatie aios M+G ook in. Zo hebben we laatst een brief geschreven aan de pensioenfondsen omdat we willen dat ze stoppen met het investeren in fossiele brandstoffen. Ik heb bij elke stap in mijn carrière gekozen voor de optie waarin ik de meeste impact kon hebben op de samenleving, dus ik hoop dat ik dat als arts M+G daadwerkelijk waar kan maken.”