Laurens Severijn Hondema: “De kracht van verhalen is zo belangrijk om mensen te veranderen”

Arts M+G / medische milieukunde Laurens Severijn Hondema kreeg van zijn oma en opa mee dat je altijd kunt helpen tijdens een crisis. Maar de planeet beschermen of het zorginfarct oplossen is iets anders dan koeien redden met een boot tijdens de Watersnoodramp. Minder heroïsch en minder zichtbaar. Toch hoopt hij achter de schermen het verschil te maken. ‘Ik wil mensen verbinden die samen iets voor elkaar kunnen krijgen.’ 

Laurens Severijn Hondema had tijdens zijn eerste studie -het interdisciplinaire Beta-Gamma- al onderzoek gedaan naar communicatie over bodemverontreiniging met cadmium. Hij had tijdens zijn studie geneeskunde al een coschap gelopen bij de Raad van Bestuur van een ziekenhuis. Hij had ná die studie tijdens ecotoxicologisch onderzoek wormen euthanasiemedicijnen gegeven om te zien wat dat deed met het bodemleven. Maar van de opleiding tot arts M+G /medische milieukunde had hij nog nooit gehoord. 

Op het lijf geschreven
“Totdat iemand me wees op een vacature bij de GGD, bij de vakgroep medische milieukunde van Henk Jans”, vertelt Laurens. Hij bleek een rot in het vak wiens werk ik toevallig tijdens mijn eerste studie had beoordeeld.  Dus ik ben me in het vak gaan verdiepen en het leek me op het lijf geschreven. De beroepsgroep is klein en ik kon me in de medische milieukunde gaan bezighouden met toxicologie en de publieke leefomgeving, wat een breed thema is.” 

Breedste vak dat er is
Na twee jaar bij de GGD in Brabant en twee jaar bij het RIVM oefent Laurens nu het vak uit bij de GGD in Amsterdam. Een mooi en breed vak, vindt hij. “Ik hou me bezig met menselijke gezondheid, maar daaraan is ook de gezondheid van de planeet sterk verbonden.” Door het karakter van het vakgebied kan Laurens er zijn sterke nieuwsgierigheid goed in kwijt. “Toen ik tijdens mijn studie in de operatiekamer stond, keek ik graag met een oog uit het raampje om te zien wat erbuiten gebeurde, wat de wereld nog meer te bieden had. In dit vakgebied houden we ons met flink wat verschillende onderwerpen bezig. Vooral omdat de generatie voor ons al zoveel heeft onderzocht en de weg heeft vrijgemaakt. Dat is ook een valkuil: ik heb de neiging om als een jonge hond achter elke auto aan te rennen, maar ik kan soms beter op de stoep blijven staan om te zien welke auto echt interessant is. Zo heb ik me veel beziggehouden met planetary health, maar dat is niet per se alleen een thema voor medische milieukunde. Er spelen nog ander thema’s die misschien minder sexy zijn, zoals geluidsoverlast door dichte verstedelijking. Maar ook luchtverontreiniging speelt nog steeds. Daarnaast ben ik ook gezondheidskundig adviseur gevaarlijke stoffen. In die typische MMK-functies wil ik mijn expertise behouden op een niveau dat ik goed genoeg vind. Je moet kijken welk onderwerp belangrijk is, wat bij je past en welke rol je daarin kunt spelen. Focus.” 

Lobbyist voor gezondheid
De rol die hij voor zichzelf ziet weggelegd is er een die als een rode draad door zijn studies en carrière loopt: die van verbinder. “Ik zie mezelf als een soort lobbyist voor gezondheid in de maatschappij”, legt hij uit. “Zo heb ik deze zomer de GGD, KAMG en Groene Zorg Alliantie benaderd om samen met al die artsen en zorgverleners die zich bezighouden met duurzaamheid, in een brief te reageren op de klimaatplannen van Jetten. Dat hebben we goed getimed: gecombineerd met een ingezonden brief in Het Parool en een LinkedIn-post, waardoor een enorme groep zorgverleners op ons verhaal gereageerd heeft. Ik weet niet of de plannen gaan veranderen, maar we hebben in ieder geval een koppeling kunnen maken tussen de klimaatcrisis en de gezondheidscrisis en uitgelegd waarom je die tegelijk wilt aanpakken. We willen leefstijlgeneeskunde stimuleren: als mensen gezonder gaan leven gaan ze ook minder uitstoten: ze pakken vaker de fiets en eten minder vlees. Dat is een zeer elegante oplossing voor twee complexe problemen. Dat vraagt om strategie en om verbinden. Met de juiste mensen, op het juiste moment het juiste advies inbrengen.” 

Impact op verandering
Toch is zijn dagelijkse bijdrage aan de maatschappij als arts M+G medische milieukunde vaak minder tastbaar en herkenbaar. “Ik schuif aan als de gemeente een vraag heeft, bijvoorbeeld over bodemverontreiniging, dan leg ik uit wat de gezondheidsrisico’s zijn. De vraag is natuurlijk: kun je in deze rol echt impact hebben? Mijn oma en opa hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog en de Watersnoodramp geholpen. Zij hebben me geïnspireerd en ik wil hun voorbeeld volgen, maar zo simpel is het niet meer: ik ga niet met een boot vee redden. Wat ik doe is veel complexer, minder zichtbaar en veel minder heroïsch.” 

“Laatst was ik bij een symposium waar Jan Terlouw sprak, echt een klimaatpionier en een van mijn helden”, gaat Laurens verder. “Zijn verhaal raakte me extra, omdat hij met zijn fragiele verschijning precies die kwetsbare planeet belichaamde waarover hij sprak. Hij zei: ‘We weten al vijftig jaar van het klimaatprobleem. We hebben alle technieken en het kost niet eens zoveel geld om te veranderen. Dan vraag ik mij af, waarom gebeurt het dan niet? Waar zit de invloed? Wie houdt het tegen en wat is míjn invloed hierin?’” 

Functionele ijdelheid als arts M+G
Voor Laurens ligt die invloed -en zijn kracht- in het verbinden van mensen. “Over 10 jaar zou ik graag een grotere rol hebben in het bijeenbrengen van mensen die samen iets voor elkaar kunnen krijgen en hen inspireren met mijn verhalen, liefst medisch en met een zorgelement. Het bijzondere aan onze diersoort vind ik dat we gecoördineerd iets kunnen aanpakken en plannen. We kunnen samen slimmer kijken naar problemen. Dat zit ook in dat zorgprobleem dat we in de brief beschreven: als we zo doorgaan moet een kwart van alle Nederlanders in de zorg gaan werken ofwel iedereen moet voor zijn buurman of -vrouw gaan zorgen. Dat is ondoenlijk. Dat probleem oplossen, in relatie tot leefomgeving, dat is interessant. Dat hoeft niet heroïsch, maar als dat beter is voor de zichtbaarheid en het vak, wil ik daarvoor ook de schijnwerper opzoeken. Functionele ijdelheid, noem ik dat.”  

De kracht van verhalen
De manier waarop je in die schijnwerper staat, is ook belangrijk, weet hij. “Als je echt mensen in beweging wilt krijgen gaat het niet alleen om wat je vertelt, maar ook welk verhaal je belichaamt. Reflectie zie ik als mijn sleutel tot medisch leiderschap. Ik verdiep me ook graag in gedragswetenschappen en daaruit weet ik dat alleen het communiceren van risico’s het gedrag van mensen niet verandert. Mensen stoppen niet met roken omdat ze horen dat ze een risico lopen. Je moet weten welke triggers écht zin hebben als je iets wilt veranderen. En wat we vaak zien in risicocommunicatie, is dat mensen iets tien keer erger vinden als het om kinderen gaat. Jan Terlouw zei dan ook in zijn speech: “Leg het uit aan je kinderen, laat ze zien hoe mooi de natuur is”. Dat raakt. De kracht van verhalen is zo belangrijk. We moeten niet slechts communiceren wat de risico’s van klimaatverandering zijn voor de toekomst, maar een beeld schetsen van wat we willen voor onze kinderen: dat ze in een gezonde omgeving opgroeien, met schone lucht en groene plekken waar we elkaar weer ontmoeten.” 

Lees hier het interview met Henk Jans en Nora van Gaal.